Ruimte voor duurzaam geluk : een woonomgeving die de kwaliteit van leven stimuleert

Wanneer het thuis niet meer gaat, moeten senioren kunnen rekenen op voldoende tijd, aandacht en goede zorg in een woonzorginstelling (Rijksoverheid, 2018). Zorgorganisaties kunnen echter niet altijd voldoen aan deze verwachtingen met de voor nu beschikbare middelen(de Wee, 2018). Dit heeft een negatief effect op de kwaliteit van hun leven.
Bijna 60% van deze bewoners lijdt aan een vorm van dementie (CBS statline, 2017; Alzheimer Nederland, 2017). Bovendien wordt verwacht dat dit aandeel van mensen met dementie door de vergrijzende samenleving zal blijven groeien in de toekomst (RIVM, 2018). Daardoor groeit ook het probleem dat een deel van deze mensen geen gelukkig uitzicht heeft op hun laatste levensfase in een woonzorginstelling.
Bewoners met dementie zijn zo kwetsbaar dat zij zelf nog weinig invloed hebben op hun eigen kwaliteit van leven (KvL). Zij zijn daarin vaak volledig afhankelijk van hun fysieke en sociale omgeving. Het is daarom essentieel dat deze omgeving aansluit bij de behoeftes van deze bewoners.
Neuropsychiatrische symptomen (NPS) komen voor bij ruim 80% van de bewoners met dementie in een woonzorginstelling (Zuidema et.al, 2007; Cerejeira et.al, 2012) en hebben een negatief effect op KvL (Samus et.al, 2005; Zuidema et.al, 2007; Cerejeira et.al, 2012; Tractenberg et.al, 2001). NPS bestaan uit vormen van agitatie, psychose en stemmingsstoornissen (Howard et.al, 2001; Ballard et.al, 2008).
NPS komen voort uit een onbalans die wordt veroorzaakt door onder andere factoren uit de fysieke omgeving (Cohen-Mansfield, 2000; Passini et.al, 1998), waarbinnen dit project zich focust op het stimuleren van de omgevingsfactoren ruimtelijke oriëntatie, balans in prikkels en sociale interactie. De verwachting is dat NPS zullen afnemen door het stimuleren van deze factoren en dat daardoor indirect de KvL van bewoners met dementie in een woonzorginstelling verbetert.
Sint Jozefoord is met dit project één van de Empathic Living Labs, waar de empathische woonomgeving voor nu en in de toekomst wordt gebouwd en uitgetest in de praktijk.
Het conceptueel kader voor het ontwerpen van een empathische woonomgeving (Mohammadi, 2017) is gehanteerd als overkoepelende methode in dit project, waarbij er vier fasen worden onderscheiden.
In fase 1 'Verkennen' is het doel om kennis te nemen van de betrokken factoren en doelgroepen. En daarnaast ook om de problemen, beperkingen, behoeftes en mogelijkheden te begrijpen. Dit is in deze fase zowel generiek gedaan door onder andere literatuur te onderzoeken als organisatie specifiek door onder andere te 'kijken', te 'vragen' en te 'ervaren'.
In fase 2 'Vertalen' is het doel om de kennis en ervaring die is opgedaan in fase 1 te objectiveren en te bundelen, om deze uiteindelijk te vertalen naar ontwerp strategieën, of wel architectonische ontwerprichtlijnen voor het stimuleren van ruimtelijke oriëntatie, balans in prikkels en sociale interactie. Deze richtlijnen zijn onderverdeeld in 3 gebouwlagen: objecten, oppervlakte afwerking en ruimtelijk ontwerp.
In fase 3 'Verwerken' is het doel dat de architectonische ontwerprichtlijnen uit fase 2 worden verwerkt tot ontwerpoplossingen passend binnen de context. Deze ontwerpoplossingen zijn in samenwerking met de organisatie ontwikkeld. Er zijn twee ontwerpcasussen behandeld in dit project: nieuwbouw project en een renovatie project.
In fase 4 'Valideren', zijn de effecten van gerealiseerde ontwerpoplossingen onderzocht. De ontwerpoplossingen zijn gebaseerd op een wetenschappelijke onderbouwing en zijn daarmee evidence-based. Fase 4 besteed aandacht aan de terugkoppeling van 'design' naar 'evidence'. Er zijn in totaal vijf experimenten uitgevoerd die ingaan op verschillende ontwerpoplossingen, waarbij ieder experiment een andere opzet heeft en een ander doel.
Aan de hand van de architectonische ontwerprichtlijnen uit dit onderzoek is een tool voor de organisatie gemaakt: de 'Inspireerschijf'. Het doel van deze tool is het helpen creëren van een woonomgeving die de kwaliteit van leven van mensen met dementie stimuleert. Hiervoor kan de tool gebruikt worden in verschillende situaties. De tool kan als vertrekpunt functioneren voor het opstellen van een Programma van Eisen bij een nieuwbouw of renovatie project. Ook kan de tool helpen bij het opstellen en afwegen van kleine aanpassingen in de ruimte. Daarnaast is de tool een hulpmiddel om de bestaande ruimte of een ontwerp van een ruimte te beoordelen in hoeverre de omgeving de kwaliteit van leven van de bewoners stimuleert.
Dit project heeft een bijdrage geleverd aan het verbeteren van de woonzorg-omgeving van mensen met dementie. Deze studie heeft de gespreide kennis in de literatuur over architectonische richtlijnen die de kwaliteit van leven van bewoners met dementie in een woonzorginstelling verbeteren meer toegankelijk en concreet gemaakt. Daarbij laat dit project ook zien dat de fysieke omgeving een essentiële rol kan spelen in het verbeteren van de kwaliteit van leven van bewoners met dementie in een woonzorginstelling.